Twee jaar is het museum Parcum in Leuven nu open en voor het eerst geeft het een overzichtstentoonstelling van de eigen collectie. Onder de titel ‘This is not a collection’ toont Parcum zowel objecten van bijzondere kunsthistorische waarde als uitingen van volkscultuur en persoonlijke devotie. Deze zijn afkomstig uit kerken en kloosters in Vlaanderen en Brussel en uit particuliere collecties.
Een bijzondere ontdekking is het schilderij ‘De kruisdraging van Christus’, aan het eind van de zestiende eeuw vervaardigd door Michiel Coxcie (1499–1592) ’de Vlaamse Rafael’. Hij was een van de meest vooraanstaande kunstenaars van zijn tijd. Zowel Karel V als Filips II gaven hem vele opdrachten; Filips benoemde hem zelfs tot hofschilder. Het bestaan van het schilderij kwam aan het licht tijdens een inventarisatie door het Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur, het expertisecentrum voor religieus erfgoed in Vlaanderen en Brussel, van het kunstbezit van de paters redemptoristen in Jette (Brussel).
Dit was niet de enige verrassing. Curator Liesbet Kusters stuitte tijdens haar onderzoek ze op een doos en zag tot haar schrik dat deze een vrouwenhoofd bevatte. Het bleek van was te zijn en behoorde bij een reliekbeeld van de H. Clara. De romp is gemaakt van textiel en gips. Hierin bevindt zich de reliekhouder met een stukje van het gebeente van de heilige. Hoofd, handen en voeten van was geven het beeld zijn levensechte uiterlijk. Het beeld heeft waarschijnlijk aangekleed en getooid in een glazen grafkist gelegen in het klooster van de Grauwzusters in Antwerpen waaruit het afkomstig is.
Dergelijke objecten die een rol speelden in het dagelijks leven van religieuzen en leken vormen het leeuwendeel van de tentoonstelling. Soms gaat het ronduit om kitch, maar dat hoort er ook bij, aldus curator Liesbet Kusters. Plastic Mariabeeldjes uit Lourdes worden beschouwd als ‘lage kunst’, “toch vertellen ze in hun authenticiteit ook iets over het aanvoelen van mensen. De diversiteit geeft een mooi beeld van het religieuze leven in Vlaanderen. Iedereen zal wel iets herkennen, zich iets herinneren of een emotie ervaren bij deze objecten.”
Sommige zijn zeldzaam. Bijvoorbeeld een bewegend Jezuskind in een kribbe. Door een opwindmechanisme kan het beeldje de armen bewegen en de ogen openen en sluiten. Ook dit wiegje komt uit een klooster. Tijdens de kerstnacht stond het voor het altaar. De zusters kwamen dan naar voren onder het zingen van kerstliederen en wiegden het kindje. Dat is het verhaal bij dit voorwerp en zo wordt alles wat wordt getoond, voorzien van uitleg en achtergronden. Niet met bijschriften maar met een audioguide. Het gesproken woord is de beste begeleiding bij een tentoonstelling zoals deze. De getoonde voorwerpen komen immers uit een wereld die voor de meeste bezoekers vreemd zal zijn.
Uitleg is zeker nodig bij de moderne kunst die te zien is. Het is geen religieuze kunst, maar het zijn hedendaagse uitingsvormen die een dialoog aangaan met de collectie van het museum. “We doen dat omdat religieus erfgoed over veel meer gaat dan religie. Over lichamelijkheid, menselijke relaties, emoties en vragen die mensen zich altijd hebben gesteld. Ook onze kunstenaars zijn daarmee bezig en zij zetten dan weer het publiek aan het denken. Zo tonen we dat religieus erfgoed een grote relevantie heeft in de superdiverse samenleving vandaag”, aldus Kusters.
Concreet betekent dat bijvoorbeeld dat tegenover een beeldje van Christus op de Koude Steen van rond 1500 de video ‘KING’ van David Claerbout te zien is. De video is gebaseerd op een foto van Elvis Presley uit 1956. Tergend langzaam tast de projectie het beeld af van de toen 21-jarige Elvis, die slechts gekleed is in een zwembroek. De kijker wordt gedwongen na te denken over deze jongeman, die op het punt staat een ster te worden en later zal bezwijken onder zijn succes. Hier gaat het om de manier van kijken. Er gebeurt niets, maar in het hoofd van de beschouwer speelt zich van alles af. Zo bekeek de monnik ook in zijn kloostercel het beeld van Christus op de Koude Steen om zich in te kunnen leven in zijn lijden en eenzaamheid.
Het werk Courtyard Tales van Berlinde De Bruyckere heeft een meer directe religieuze associatie. Het bestaat uit versleten dekens. De Bruyckere: “Het moment waarop ik besloot de dekens aan de muur te hangen, moest ik meteen denken aan de nagels van het kruis, alsof je een lichaam aan de muur hangt. Het deken werd zo kwetsbaar en fragiel dat het dezelfde kwetsbaarheid vertoonde als dat van een gewond lichaam, maar ook eenzelfde vorm van schoonheid.”
This is not a colletion is nog te zien tot en met 3 november 2019 in Parcum, Abdij van Park in Leuven. www.parcum.be. Geopend van 10:00 tot 17:00 uur, behalve op maandag en op feestdagen.
Dit artikel verscheen ook in het Katholiek Nieuwsblad van 30 augustus 2019.