Schrijft over geschiedenis en religie
 

Onfeilbaar

Gepubliceerd op Katholiek.nl

Progressieve en conservatieve bisschoppen die tegenover elkaar staan, de pers die zich ermee bemoeit en een publieke opinie waarmee de bisschoppen terdege rekening moeten houden. Maar ook een verklaring waarmee de rooms-katholieke Kerk een opening maakt naar de moderne wetenschap.

Ziehier de ingrediënten van het Eerste Vaticaans Concilie, dat in de jaren 1869–1870 werd gehouden.

Inderdaad: het eerste, niet het tweede.

Onfeilbaarheid

Het Eerste Vaticaans Concilie steekt meestal wat magertjes af tegen de twee grote concilies die ervoor en erna plaatsvonden: dat van Trente en het Tweede Vaticaans Concilie. Belangrijkste wapenfeit van het Eerste Vaticaans Concilie was het afkondigen van de onfeilbaarheid van de paus. Daarna maakten de bisschoppen zich uit de voeten omdat Italiaanse troepen klaarstonden om het laatste stukje van de Pauselijke Staat bij de nieuwe republiek Italië te voegen.

Maar die onfeilbaarheid was wel voldoende om een struikelblok te worden voor een meer collegiale uitoefening van de macht binnen de kerk en voor de oecumene. De katholieken hadden met vereende krachten de paus zo hoog op een voetstuk gezet, dat hij er slechts met de grootste moeite weer afgehaald zou kunnen worden.

Liberalisme

Leo Meulenberg maakt in een kort bestek korte metten met deze vooroordelen. Inderdaad waren er katholieken, met als meest uitgesproken figuur aartsbisschop Henry Manning van Westminster, die de paus als de onbetwiste en onfeilbare leider van de rooms-katholieke Kerk zagen. Een kerk die door de moderne tijd en het liberalisme werd bedreigd en die daarom een sterke leider nodig had. Onder katholieken genoot de toenmalige paus Pius IX een ongekende populariteit: hem onfeilbaar verklaren zou tegemoet komen aan de katholieke publieke opinie.

Filiaalhouders

Maar het kostte Manning grote moeite om het onderwerp van de onfeilbaarheid op de agenda van het concilie te krijgen. Een grote minderheid van bisschoppen, onder leiding van bisschop Félix Dupanloup van Orleans, verzette zich tegen de beperking van het gezag van de bisschoppen. Zij waren bang dat zij door het onfeilbaar verklaren van de paus zouden werden gedegradeerd tot lokale filiaalhouders die zonder meer het beleid van paus en curie moeten uitvoeren.

Wetenschap

Meulenberg maakte een gedegen studie van de archieven van het concilie en weet dit materiaal in een kort bestek op een heldere manier te presenteren. Zo komt ook het belang naar voren van de constitutie ‘Dei Filius’, die werd aangenomen toen de discussie over de onfeilbaarheid van de paus nog onbeslist was. De constitutie erkent dat wetenschap de mens via zijn verstand inzicht geeft in de natuur en niet vanuit religieus standpunt afgewezen moet worden.

Galilei

Maar het grootste deel van het boek gaat over de letterlijk uitputtende discussies over de onfeilbaarheid. De bisschoppen waren zich bewust van de gevolgen van het afkondigen hiervan en van de historie: tijdens de discussies werd er ook gewezen op de vergissingen die de Kerk had gemaakt door het veroordelen van Copernicus en Galilei. Hoe onfeilbaar kan de paus dan zijn?

Uiteindelijk leidde dit tot een document waarin de onfeilbaarheid werd beperkt. Het concilie stelde vast dat de paus weliswaar een bijzondere positie heeft als opvolger van Petrus, maar dit deed niets af aan de zending die de bisschoppen ontvangen als opvolgers van de andere apostelen.

Struikelblok

De vraag of de onfeilbare paus een struikelblok is, wordt in dit boek niet beantwoord. Maar om te begrijpen waarom de huidige paus de nadruk legt op het feit dat hij bisschop van Rome is én hoe de positie van de paus past in de oecumenische dialoog is dit boek van groot belang.

Leo Meulenberg, De onfeilbare paus. Het grote struikelblok? Averbode: Altiora, 2013, 89 p. Isbn 978–90–317–3755–0. € 16,-.