Schrijft over geschiedenis en religie
 

Moederkerk

Moederkerk omslag

Bij de begrafenis van hun moeder deden Jos Palm en zijn broers en zussen nog eenmaal mee aan een ritueel waarmee ze waren opgegroeid maar dat voor hen elke betekenis had verloren: een katholieke mis. Ze deden dit voor hun moeder die haar hele leven, zolang ze het nog kon, naar de kerk was blijven gaan. Toen in de jaren zestig de grote veranderingen binnen de rooms-katholieke kerk plaatsvonden, had ze haar toevlucht gezocht bij conservatieve priesters die de mis nog opdroegen ‘zoals het hoorde’.

Palm vroeg zich af welke rol de kerk in het leven van zijn moeder had gespeeld en waarom ze dit instituut altijd trouw is gebleven. Onder meer aan de hand van brieven, foto’s en boeken uit haar nalatenschap schreef hij een familiehistorie waarin zijn moeder centraal staat.

Het materiaal bevat alle ingrediënten voor een dramatisch verhaal dat afrekent met een achterlijk geloof. Het begint al bij het huwelijk van de grootouders. Dit was was gearrangeerd door de pastoor. Die hoopte hiermee de pedofiele neigingen van de vader te kanaliseren. Toen deze zich echter na enkele jaren toch vergreep aan een koorknaap werd de zaak in de immer gereedstaande doofpot gestopt en verdween vader uit beeld.

Moeder Palm kon net zo min als haar eigen moeder trouwen met de man van wie ze hield: de onbereikbare geliefde was protestant. Ze trouwde dan met een katholieke elektricien uit Zeddam en stichtte een gezin zoals de kerk haar als ideaal voorhield. Nauwgezet beschrijft Jos Palm hoe de rooms-katholieke kerk haar gelovigen probeerde af te schermen van de ongelovige buitenwereld en binnen het democratische Nederland een religieuze dictatuur vestigde.

Even nauwgezet beschrijft Palm hoe het roomse leven naast teleurstellingen zin en samenhang gaf aan het leven van zijn moeder. De katholieke jeugdbeweging vervulde haar met idealen en met veel geestelijken had ze een hartelijke verstandhouding. De pastoors en kapelaans waren voor haar geen agenten van een totalitair regime, maar sympathieke mensen met wie je een goed gesprek kon hebben.

Maar die moederkerk zou haar in de jaren zestig verraden. Nieuwe pastoors bepaalden dat alles wat voor haar heilig was geweest van geen waarde meer was. Daarom zocht ze met haar man haar toevlucht bij conservatieve geestelijken, met wie ze weer net zo goed contact had als met de kapelaans van vroeger.

En tot overmaat van ramp vielen de kinderen uit haar roomse gezin allemaal van hun geloof zodra ze gingen studeren aan de Katholieke Universiteit in Nijmegen. Dit was een bolwerk geworden van de SP. Hier ontleenden de kinderen Palm hun idealisme aan, zoals hun moeder dat vroeger in de katholieke jeugdbeweging had gevonden.

Palm, die de SP inmiddels al lang weer verlaten heeft, beschrijft het socialistiese milieu van zijn studietijd enigszins vilein in dezelfde termen als waarmee hij eerder de roomse dictatuur beschreef: Marx en Mao als vervangers van Jezus en Maria.

In ‘Moederkerk’ wordt enkele malen ‘Het verraad der clercken’ genoemd, de studie van Ed Simons van Lodewijk Winkeler uit 1987 over de ontwikkeling van het Nederlandse katholicisme na 1945. Hierin constateerden zij dat de vernieuwingen in de Nederlandse kerk van bovenaf werden opgelegd. Palm, die uitstekend op de hoogte is van de recente geschiedenis van de rooms-katholieke kerk, bevestigt dit met zijn familiegeschiedenis, die het perspectief biedt van de gewone gelovige.

De conclusies van Simons en Winkeler zijn jarenlang onderbelicht geweest omdat het heersende het beeld een katholiek kerkvolk toonde dat massaal in verzet kwam tegen Rome en de conservatieve bisschoppen die tegen de wil van de Nederlandse katholieken waren benoemd. Maar Palm schetst een ander beeld: de goedbedoelde pogingen van progressieve intellectuelen om de kerk te vernieuwen konden haar niet redden van de ondergang en zorgden er bovendien voor dat de trouwe katholieken van weleer vervreemd raakten van de kerk.

Niet alle katholieken van die generatie zochten hun heil bij conservatieve priesters. Ze ondergingen lijdzaam alle vernieuwingen of bleven op zondagochtend thuis. Maar enkelen konden het ideaal waarmee ze waren opgegroeid niet zomaar loslaten. Ze werden in katholieke kring schouderophalend afgedaan als conservatieven, die de nieuwe tijd niet begrepen. Er was een buitenstaander als Jos Palm voor nodig om begrip voor hen op te brengen.

Jos Palm, Moederkerk. De ondergang van rooms Nederland (Amsterdam/Antwerpen: Uitgeverij Contact, 2012) 268 p. Isbn/EAN 9789025437602 € 19,95.