Schrijft over geschiedenis en religie
 

Buiten dienst

Een jaar lang bezocht Anton Stolwijk (1979) de Josephkerk in Alkmaar. Hij zong in het koor en deelde lief en leed met de vrijwilligers, mensen die zijn ouders of grootouders hadden kunnen zijn. Zijn ervaringen schreef hij neer in Buiten dienst: een tragikomisch verhaal over het laatste jaar voordat de kerk aan de eredienst werd onttrokken.

“Kerksluitingen vormden een onderwerp waar ik al heel lang in mijn hoofd mee bezig was”, vertelt hij. “Toen ik hoorde dat de Josephkerk, waar we vroeger regelmatig kwamen, ging sluiten was ik net klaar met mijn vorige boek. En ik wilde er een persoonlijke invalshoek aan geven. Ik kende er nog wat mensen, had herinneringen aan het gebouw, dus dat ging eigenlijk heel natuurlijk.”

Als kind ging hij met de grootste tegenzin naar de kerk. Hij moest van zijn vader, die bij het bisdom Haarlem werkte. “Hij heeft er zijn hele leven gewerkt, maar daar waren we als kinderen niet erg in geïnteresseerd. Maar als je vader overlijdt dan ga je je vanzelf meer voor hem interesseren – volgens mij is dat bij iedereen zo.”

Hij sprak met oud-collega’s van zijn vader en kreeg zo een beeld van zijn werk en ook hoe het er toen in het Haarlemse Pastoraal Centrum aan toeging. Vooral in de tijd van bisschop Bomers (1983-1998) waren de tegenstellingen groot. “Ik hoorde dat er tijdens de lunch twee tafels waren, de orthodoxe en de progressieve. Mijn vader wilde geen partij kiezen, ‘een soort Zwitserland’ noemde een oud-collega hem. Hij ging dan schoorvoetend naar de progressieve tafel. Bijdragen aan het koninkrijk van God op aarde was zijn drijfveer.” Dat beseft Anton nu pas. “Hij slaagde er eigenlijk niet in om het over te brengen op zijn eigen kinderen, wat best pijnlijk is. En wat hij zelf ook heel jammer vond.”

Anton beschouwde zich niet als katholiek, maar zijn jaar in de Josephkerk bracht hem aan het twijfelen. “Toen ik begon aan het onderwerp dacht ik zeker te weten dat ik niet katholiek was, want ik ging nooit naar de kerk en wat wist ik nu helemaal over het geloof? Maar zoals bij alles: hoe dieper je in een onderwerp duikt, hoe moeilijker het wordt om er een duidelijk omschreven mening over te hebben.”

Hij probeerde iets van het geloof te begrijpen door met mensen te praten en door veel te lezen. “Ik heb geprobeerd Schillebeeckx te lezen en nog wat andere theologische werken, maar die zijn voor een buitenstaander moeilijk te doorgronden.” Het werk van Erik Borgman Waar blijft de Kerk? over hoe je door moet gaan als katholiek terwijl de kerken sluiten sprak hem wat meer aan. “Heel overtuigend geschreven, maar toen ik het uit had dacht ik nog steeds: ik weet helemaal niet eens wat ik geloof en of ik iets geloof.”

Hij vindt het een gemis. “Zeker nu ik wat ouder word en kinderen heb. Die vragen me nu bijvoorbeeld wat er gebeurt met hun overgrootmoeder die laatst is overleden. Het blote feit dat ik daar totaal geen antwoord op kon geven vond ik absurd Elke beschaving heeft een verhaal over de dood en over wat er dan gebeurt, maar in onze maatschappij wordt het al gauw hakkelen en stamelen.”

“En dat is met meer dingen. Wanneer leef je goed? Wat is zinvol? Dat soort dingen. Dat zijn natuurlijk grote vragen. Als ik mijn computer aanzet, word ik bedolven onder de inspirerende filmpjes van mensen die uitleggen dat je veel moet reizen en dat je koste wat kost je dromen moet najagen en dat je ondertussen ook nog in bitcoins moet handelen. ”

“ensen doen de gekstedingen om de zin van het bestaan te vinden. En dat terwijl onder onze ogen alle kerken dichtgaan.. De hemel is naar beneden gekomen en ligt om ons heen, in scherven op aarde, zoals Kees Fens schreef.”

“Ik ben wel op het punt dat ik zo veel gezien heb of gelezen heb dat ik best wel katholiek zou willen zijn, maar ik zie maar weinigconcrete openingen. Op de een of andere manier is daar toch een soort kloof? Ik weet niet, misschien ligt het wel aan mezelf.”

Het is een groot gemis dat de kerk weg is uit heel veel levens, zover ben ik wel. Ik weet niet of dat allemaal duidelijk uit mijn boek komt, maar ik hoop heel erg dat mensen dat een beetje meekrijgen. Dat er een soort leegte is ontstaan. Dat was de oorspronkelijke titel van het boek overigens: ‘Leeg’, een referentie aan lege kerken en aan morele leegte..

De kerkgangers uit het boek zijn geanonimiseerd, maar ze herkennen zich in het boek. Hun reacties waren positief, al figureren ze in een tragikomisch verhaal. “Het gaat over mensen naar wie nietgeluisterd wordt. ‘Hanny’ bijvoorbeeld deed al sinds mensenheugenis alles voor de kerk en leidde het secretariaat. Ze deed de was voor de Argentijnse paters, die als laatsten de parochie bedienden. Maar toen die vertrokken, kwamen ze haar niet eens gedag zeggen. Ik vind dat tekenend. Omdat er nog maar een paar oudere mensen over zijn, tellen ze zelfs in de kerk niet meer mee. Maar die mensen hebben net zo goed pijn als hun kerk verdwijnt. Dat heb ik duidelijk willen maken in mijn boek.”

Anton Stolwijk, Buiten dienst. Toen God kleiner moest gaan wonen en ik meekeek.

Uitgeverij: De Geus

Pagina’s: 272

€ 21,50

ISBN 978 90 445 4232 5

Dit artikel verscheen in het Katholiek Nieuwsblad van 30 april 2021.