Over de katholieke sociale leer is veel geschreven. Maar dat wil nog niet zeggen dat iedereen daarvan op de hoogte is. Geert De Cubber, diaken van het bisdom Gent, geeft in Arbeiders van zijn Woord een leesbare ‘vertaling’ van die leer. Vervolgens legt hij twaalf gelovigen de vraag wat je met die principes doet in het leven van alledag. Allemaal werken ze in een “harde bedrijfseconomische omgeving”, waar onder invloed van het neoliberalisme de economie is losgekoppeld van ethiek en de onzichtbare hand van de markt bepaalt wat goed of slecht is.
“Het is geen kwestie van een groot kruis op de borst te dragen”, zegt een van de ondervraagden. “Ik tracht hartelijk te zijn, aangenaam, vriendelijk en attent. Ik bestudeer geen encyclieken of andere teksten van gezagsdragers in Rome; ik probeer handen en voeten te geven aan mijn christelijke verantwoordelijkheid.”
Dat geldt voor alle ondervraagden. Zonder de sociale leer van de Kerk te kennen passen ze die toch toe omdat hun leven is geworteld in het Evangelie, concludeert De Cubber. Die conclusie roept vragen op. Er wordt veel over de sociale leer geschreven, maar dit bereikt de gelovigen niet. Moet de Kerk hier niet iets aan doen en hoe zou dat aangepakt kunnen worden?
“In de eerste plaats moeten we erover spreken”, vindt De Cubber. “Onder impuls van paus Franciscus gebeurt dat trouwens. Evangelii Gaudium, Laudato Si’ en Fratelli Tutti zijn belangrijke aanvullingen op de sociale leer.” Makkelijk is het niet. “Dat komt wellicht omdat de boodschap tegendraads is. Verwonderlijk is dat niet: het Evangelie – daar liggen uiteindelijk de wortels van de sociale leer – is ook niet bepaald mainstream.”
Toch is het van belang die tegendraadse boodschap uit te blijven dragen, vindt hij. “De sociale leer biedt toch onmiskenbaar concrete perspectieven voor wie vandaag christen wil zijn. Op die herkenbaarheid mogen we gerust wat meer inzetten.”
De Cubber nam de concrete vragen van concrete gelovigen als uitgangspunt. “Zij vragen wel eens: hoe kan ik voluit christen zijn in mijn werksituatie? Voor wie in de zorg of het onderwijs werkt – de sectoren waar kerkelijke betrokkenheid als het ware historisch gegroeid is –, lijkt dat haalbaarder dan voor wie in de harde economische sectoren actief is. Toch geeft de sociale leer aan dat dat niet zo hoeft te zijn.”
Katholieke vakbonden en politieke partijen komen in het boek praktisch niet voor. De verzuiling is voorbij en dat is een goede zaak, vindt De Cubber. “Als de sociale leer zich richt tot ‘alle mensen van goede wil’ – zoals het herhaaldelijk in de teksten voorkomt – dan moeten we ons niet achter die zuil verschansen of er ons in opsluiten. Dat zou het samenleven niet echt ten goede komen. En politiek gezien: het zou verkeerd zijn christelijk geïnspireerde politici alleen in de traditioneel christendemocratische partijen te zoeken. Iedere christen die politiek actief is, wil een steentje bijdragen aan de boodschap van bevrijding voor iedereen. Dat veronderstelt dat we met iedereen in gesprek gaan, wars van de ideologische grenzen tussen politieke partijen.”
In het boek komen ook de opvattingen van paus Johannes Paulus II en zijn opvolgers aan de orde die de sociale leer van de Kerk niet zien als economisch systeem, maar als een kritisch beschouwen van zulke systemen. Het idee van de de katholieke sociale leer als derde weg tussen kapitalisme en marxisme is daarmee verlaten. Dat roept de vraag op of de Kerk het kapitalisme (of elk ander economisch systeem) aanvaardt op voorwaarde dat de menselijke waardigheid en vrijheid niet in het gedrang komen.
De Cubber zet allereerst vraagtekens bij het idee van de derde weg. “Het is nog maar de vraag of de sociale leer ooit ‘een derde weg’ was. Toch niet als een soort middenweg tussen kapitalisme en marxisme. In de sociale leer gaat het om iets helemaal anders. Menselijke waardigheid en gelijkwaardige vrijheid zijn inderdaad fundamenteel. Dat is niet zomaar een optie tussen twee andere alternatieven. Voor christenen is dat de enige weg. De Bijbelse boodschap van bevrijding – voor elke mens en voor de hele mensheid – is daarvoor de toetssteen.”
Maar dat is iets anders dan het aanvaarden van het kapitalisme. Zeker sinds Vaticanum II klinkt er veel kritiek op een puur kapitalistische economie. “Natuurlijk moeten we ook om den brode werken in een onvolmaakt systeem dat hier en nu geldt. In dat geval moet de sociale leer haar profetische en kritische rol ten volle spelen. Ik pleit in het boek voor een relationele economie. We zijn niet louter consument en producent, maar we blijven mensen, met alles wat daarbij hoort. Daarom moeten we de band tussen economie en ethiek herstellen. Bij elke economische beslissing moet je een morele reflectie maken. Uit zichzelf maakt ‘de markt’ geen keuze tussen goed of slecht.”
Geert De Cubber, Arbeiders van zijn Woord. Christen zijn in het economische leven
Uitgever: Halewijn
Pagina’s: 120 | € 18,95
ISBN 978 90 8528 602 8